آیه 75 سوره قصص

وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ (75)

وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً: و بيرون آوريم از هر امّتى گواهى بر گفتار و كردار ايشان، يعنى پيغمبران ايشان را حاضر كنيم تا در محكمه قيامت گواهى شرك و ضلالت و غوايت ايشان دهند. و نزد بعضى مراد به «شهيد» عدول آخرتند و هيچ زمانه‌اى از ايشان خالى نيست؛ و چون ايشان بر كفار گواهى دهند، فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ‌: پس گوئيم مر ايشان را بياريد حجتى كه داشتيد بر صحت شرك و تكذيب؛ و چون عاجزند از اقامه برهان بر صحت ادعاى خود، فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ‌: پس بدانند آن هنگام آنكه راستى گفتار و حق و حقانيت مر خداى راست بعد از الزام و احتجاج بر ايشان، يا بدانند به عين اليقين كه توحيد و ستايش و پرستش مر ذات يكتاى خدا را سزاوار است. وَ ضَلَّ عَنْهُمْ‌: و

«1» توحيد المفضل عربى ص 129- 128.

جلد 10 - صفحه 177

گم گردد از ايشان و نابود و ضايع شود، ما كانُوا يَفْتَرُونَ‌: آنچه بودند كه مى‌بافتند از كذب و ساير سخنان باطل. يا معنى آنكه نابود گردد اميد شفاعت كه به بتان خود مى‌داشتند.

على بن ابراهيم قمى (رحمه اللّه) روايت نموده از حضرت باقر عليه السّلام در اين آيه شريفه فرمود: يعنى از هر فرقه‌اى از اين امت امام آن گواه است بر ايشان‌ «1».

تبصره: از فرمايش حضرت چنين مستفاد مى‌شود هر فرقه‌اى از اين امت خواه حق و خواه باطل، امام و پيشوايان آنها روز قيامت گواهان آنها هستند در محضر الهى، و بنا به فرمايش حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله كه فرمود امت من هفتاد و سه فرقه شوند يك فرقه ناجى و بقيه هالك باشند؛ البته آن فرقه محقه تابع امامان به حق هستند «2».

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِضِياءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ (71) قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (72) وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (73) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (74) وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ (75)

ترجمه‌

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما شب را پاينده تا روز

جلد 4 صفحه 204

قيامت كيست خدائى جز خداوند كه بياورد براى شما روشنائى آيا پس نمى‌شنويد

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما روز را پاينده تا روز قيامت كيست خدائى جز خدا كه بياورد براى شما شبى كه آرام گيريد در آن آيا پس نمى‌بينيد

و از رحمت خود قرار داد براى شما شب و روز را تا بياراميد در آن و تا طلب كنيد از فضلش و باشد كه شما شكر كنيد

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد كجايند شريكان من كه بوديد گمان ميبرديد

و بيرون آوريم از هر جماعتى گواهى را پس گوئيم بياوريد دليلتان را پس دانند كه حق مر خدا را است و ضايع گردد از آنها آنچه بودند كه نسبت بدروغ ميدادند.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب آيات سابقه كه دلالت بر انحصار اراده و اختيار و حكم بخداوند قادر مختار دارد فرموده بگو اى پيغمبر باين مشركين كه بگوئيد بدانم اگر خداوند شب را بر شما ممتدّ نمايد تا روز قيامت آيا غير از خدا كيست كه بتواند براى اداره معاش شما ايجاد نور و روشنائى نمايد و آنها چون ميدانند غير از خدا كسى قدرت بر اين امر ندارد اقرار خواهند نمود و حجّت بر آنها تمام خواهد شد و بعدا بگو پس چرا گوش شنوا نداريد و دست از پرستش بتها بر نميداريد و نيز بآنها بگو كه بگوئيد بدانم اگر خدا روز را بر شما ممتدّ نمايد كيست كه بتواند شب را براى استراحت شما ايجاد كند تا بگويند غير از خدا كسى نميتواند و مأخوذ با قرارشان شوند و بعد بگو چرا پس بصيرت بخداى خود پيدا نميكنيد و براى او شريك قرار ميدهيد و بنظر حقير چون راه بصيرت و بينائى توجه و شنوائى است افلا تسمعون بر افلا تبصرون مقدّم شده و بعضى وجه آنرا مناسبت شنوائى با شب و بينائى با روز دانسته‌اند و فايده نور و روشنائى را هم چون روشن و آشكار بود ذكر نفرموده است و اين از رحمت و مهربانى و بنده نوازى خدا است كه شب را براى آسايش و روز را براى اداره معاش و اكتساب بندگان قرار داده تا باميد خدا كسب كنند و بر نعم الهى شكرگزار باشند و غير او را پرستش و ستايش ننمايند و ياد كن اى پيغمبر براى آنها روزى را كه خداوند بطور ملامت و سرزنش خطاب نمايد و بآنها بفرمايد كجايند آنهائيكه شما شركاء من مى‌پنداشتيد و بيرون آورد از هر فرقه و جماعتى پيشوا و مقتداى‌

جلد 4 صفحه 205

آنها را براى گواهى دادن بر عقائد و اعمالشان از قبيل انبياء و اولياء و علماء عدول و بآنها بفرمايد اگر دليلى بر حق بودن عقائد و اعمالتان داريد اقامه نمائيد و آنها نتوانند دليلى بياورند كه مصحّح عقائد و اعمالشان باشد و بدانند كه حق با خدا و اولياء او بوده كه تكليف آنها را در دنيا بيان فرموده‌اند و آنها پيروى ننمودند و بهواى نفس خودشان عمل كردند و آنچه را دست آويز خود قرار داده بودند از دست آنها برود و معبودها و دروغهاشان نيست و نابود گردد و حيران و سرگردان بمانند مانند كسيكه همه چيز خود را گم كرده باشد و چاره‌اى نداشته باشد و در وجه تكرار مفاد آيه ما قبل آخر گفته‌اند قبلا براى اظهار بطلان عقايد آنها بوده و اخيرا براى اثبات دليل نداشتن آنها بر ادّعاشان در حضور گواهان و ظاهرا براى تأكيد و مبالغه در نكوهش و ملامت بر شرك كه اعظم معاصى است ميباشد.

وَ نَزَعنا مِن‌ كُل‌ِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلنا هاتُوا بُرهانَكُم‌ فَعَلِمُوا أَن‌َّ الحَق‌َّ لِلّه‌ِ وَ ضَل‌َّ عَنهُم‌ ما كانُوا يَفتَرُون‌َ (75)

و جدا ميكنيم‌ و بيرون‌ ميآوريم‌ ‌از‌ ‌هر‌ امتي‌ شهيدي‌ ‌را‌ ‌که‌ شهادت‌

جلد 14 - صفحه 274

دهد بآنچه‌ ‌آن‌ امت‌ رفتار نمودند ‌پس‌ مي‌گوييم‌ بياوريد برهان‌ و حجت‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌بر‌ اعمال‌ و رفتار ‌خود‌ ‌پس‌ عالم‌ ميشوند اينكه‌ حق‌ للّه‌ ‌است‌ و ‌از‌ ‌بين‌ ميرود آنچه‌ ‌که‌ بودند افتراء ميزدند.

وَ نَزَعنا مِن‌ كُل‌ِّ أُمَّةٍ شَهِيداً مفسرين‌ گفتند مراد انبياء هستند ‌که‌ شهادت‌ ميدهند درباره‌ امت‌ ‌خود‌ ولي‌ ‌در‌ خبر ابي‌ جارود ‌از‌ حضرت‌ باقر ‌است‌ فرمود

«‌من‌ ‌کل‌ فرقة ‌من‌ ‌هذه‌ الامة امامها».

اقول‌: ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ زيارات‌ ائمه‌ اطهار دارد

«و شهداء يوم القيمة»

‌در‌ قرآن‌ ميفرمايد يَوم‌َ يَجمَع‌ُ اللّه‌ُ الرُّسُل‌َ فَيَقُول‌ُ ما ذا أُجِبتُم‌ قالُوا لا عِلم‌َ لَنا إِنَّك‌َ أَنت‌َ عَلّام‌ُ الغُيُوب‌ِ (مائده‌ ‌آيه‌ 109).

توضيح‌ كلام‌: اينكه‌ ‌در‌ باب‌ شهادت‌ بايد حسي‌ ‌باشد‌ شهادت‌ علمي‌ كافي‌ نيست‌ مثل‌ ‌در‌ باب‌ رؤيت‌ هلال‌ ‌اگر‌ كسي‌ شهادت‌ دهد ‌که‌ ‌من‌ يقين‌ دارم‌ بوجود هلال‌ لكن‌ رؤيت‌ نكردم‌ اثبات‌ نميكند و هكذا ‌در‌ باب‌ قضاوت‌ و اقامه‌ بينه‌ ‌حتي‌ ‌در‌ خبر ‌است‌ اشاره‌ بشمس‌ فرمود و فرمود

«‌علي‌ مثل‌ ‌هذا‌ تشهد»

انبياء شهداء روز قيامت‌ هستند لكن‌ ‌در‌ حق‌ امت‌ ‌خود‌ ‌در‌ زمان‌ ‌خود‌ و ‌اينکه‌ موضوع‌ ‌از‌ زمان‌ آدم‌ ‌الي‌ خاتم‌ جريان‌ داشته‌ چون‌ هيچ‌ زماني‌ خالي‌ ‌از‌ انبياء نبوده‌ و ‌بر‌ فرض‌ اوصياء ‌آنها‌ بودند اما زمان‌ حضرت‌ رسالت‌ ‌پس‌ ‌از‌ رحلتش‌ ‌تا‌ قيام‌ قيامت‌ ‌در‌ ‌هر‌ عصر و زماني‌ بايد شاهدي‌ ‌باشد‌ و ‌آن‌ ائمه‌ اطهار هستند و نكته ديگر آنكه‌ ‌اينکه‌ جمله‌ دليل‌ ‌است‌ ‌بر‌ اينكه‌ ائمه‌ طاهرين‌ همه‌ جا حاضر و ناظرند ‌که‌ امروز حضرت‌ بقية اللّه‌ تمام‌ اعمال‌ و افعال‌ و اقوال‌ ‌ما ‌را‌ مشاهده‌ ميكند ‌تا‌ بتواند فرداي‌ محشر شهادت‌ دهد.

فَقُلنا هاتُوا بُرهانَكُم‌ چنانچه‌ ميفرمايد (همين‌ سوره‌ ‌در‌ چند ‌آيه‌ قبل‌ ‌آيه‌ 75) وَ يَوم‌َ يُنادِيهِم‌ فَيَقُول‌ُ ما ذا أَجَبتُم‌ُ المُرسَلِين‌َ فَعَمِيَت‌ عَلَيهِم‌ُ الأَنباءُ» گذشت‌ تفسير ‌آن‌ جوابي‌ و حجتي‌ و برهاني‌ و دليلي‌ ندارند.

فَعَلِمُوا أَن‌َّ الحَق‌َّ لِلّه‌ِ چنانچه‌ ميفرمايد وَ لَو تَري‌ إِذ وُقِفُوا عَلَي‌ النّارِ فَقالُوا يا لَيتَنا

جلد 14 - صفحه 275

نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّب‌َ بِآيات‌ِ رَبِّنا وَ نَكُون‌َ مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ و ميفرمايد وَ لَو تَري‌ إِذ وُقِفُوا عَلي‌ رَبِّهِم‌ قال‌َ أَ لَيس‌َ هذا بِالحَق‌ِّ قالُوا بَلي‌ وَ رَبِّنا (انعام‌ ‌آيه‌ 27 و ‌آيه‌ 30).

وَ ضَل‌َّ عَنهُم‌ ما كانُوا يَفتَرُون‌َ ‌از‌ شرك‌ و كفر و ضلالت‌.

]

(آیه 75)- در این آیه می‌فرماید: در آن روز «از هر امتی گواهی بر می‌گزینیم» (وَ نَزَعْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً).

سپس به مشرکان بی‌خبر و گمراه «می‌گوییم: دلیل خود را (بر شرکتان)

ج3، ص477

بیاورید»؟! (فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَکُمْ).

اینجاست که همه مسائل آفتابی می‌شود «و آنها می‌دانند که حق برای خداست» (فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ).

«و تمام آنچه را افترا می‌بستند از (نظر) آنها گم خواهد شد»! (وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ).

این گواهان به قرینه آیات دیگر قرآن، همان پیامبرانند که هر پیامبری گواه امت خویش است، و پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله که خاتم انبیاست گواه بر همه انبیا و امتها.